Białe nie jest białe, a czarne nie jest czarne, czyli co powinieneś wiedzieć o zachowku
Coraz częściej zdarza się, iż spadkodawca w testamencie, sporządzając akt ostatniej woli wskazuje zamiast członków swojej najbliższej rodziny osoby obce, zapisując im cały dorobek swojego życia. I tutaj pojawia się instytucja zachowku, która pozwala osobom z najbliższej rodziny spadkodawcy pominiętym w testamencie wystąpić do spadkobiercy tj. osoby której przypadł spadek o zapłatę kwoty, jaka im by przysługiwała, gdyby nie zostali od dziedziczenia odsunięci.
Co wtedy powinieneś zrobić?
Przede wszystkim musisz ustalić, czy zachowek Ci przysługuje. Otóż zgodnie z art. 991 § 1 kodeksu cywilnego – uprawnienie do zachowku przysługuje jedynie zstępnym spadkodawcy (tj. dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi spadkodawcy oraz jego rodzicom. Rodzicom zaś zachowek przysługuje dopiero w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, zaś rozwiedzionemu małżonkowi zachowek wcale nie przysługuje, podobnie jak rodzeństwu. To tak w skrócie oczywiście. Co dalej?
Jak już ustalisz, czy zachowek Ci przysługuje musisz wiedzieć do jakiego sądu skierować swoje roszczenie z tego tytułu oraz jak je obliczyć, co bywa nie lada wyzwaniem. Zacznijmy od sądu. Jak wiesz nie może być to dowolnie wybrany przez Ciebie sąd. I tutaj musisz wiedzieć, że sprawy o zachowek rozpoznawane są zarówno przez sądy rejonowe jak i okręgowe. Dlaczego? A to dlatego, że jest to uzależnione od kwoty wskazanej przez Ciebie w pozwie. Otóż jeżeli domagasz się kwoty wyższej niż 75.000.00 złotych to Twoją sprawę rozpoznawał będzie sąd okręgowy. Z kolei zaś obliczenie wysokości zachowku bywa skomplikowane i nie jest sprawą prostą. W sposób obrazowy przedstawił to Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 lutego 2004 roku, sygn. akt II CK 444/02. Otóż wskazał:
„W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 k.c., uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 k.c., przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993-995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 k.c.). Pewne jednak darowizny zostały wyłączone od doliczania, w szczególności drobne, zwyczajowo przyjęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 k.c.). Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.”
Ważne tutaj jest według cen z jakiej daty następuje wycena spadku? I tak – obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Bywa jednak tak, że spadkobiercy po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zainwestowali znaczne pieniądze w składniki majątkowe wchodzące w skład spadku np: dokonując remontu domu na nieruchomości. I co wtedy? Tutaj musisz wiedzieć, że okoliczność ta ma znaczenie i będzie mieć wpływ na wycenę, a tym samym na kwotę zachowku.
Co więcej? Wnosząc sprawę o zachowek musisz liczyć się z kosztami. Jakimi?
W sprawie o zachowek opłata nie jest stała tak jak jest to np. w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, tutaj kierując pozew o zachowek zapłacisz 5% wartości przedmiotu sporu , czyli 5% kwoty, której się domagasz. Zatem im większej kwoty będziesz dochodził w sądzie, to tym większa będzie twoja opłata. Ale jest dobra wiadomość możesz ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych i złożyć do sądu stosowny wniosek. O tym była mowa tutaj.
Na koniec pamiętaj, że przed wystąpieniem do sądu możesz wystąpić z pisemnym wezwaniem do zapłaty zachowku. Jeśli wezwanie okaże się bezskuteczne, zostaje jedynie droga sądowa i pozew o zachowek. Jednak musisz wiedzieć, iż roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu. Ale o tym już w następnym wpisie.